linakis we linakis a’ilisidiki meshghulat sistémisi toghrisida qisqiche chüshenche

linakis we linaks a’ilisidiki meshghulat siéstimis toghrisida qisqiche chüshenche

linakis(Linux) sistimisi bolsa yuniks tipidiki kompyutir meshghulat sistimisi a’ilisige tewe bolop hazirqi heqsiz yumshaq détal we ochuq menbe kodluq yumshaq diétalning eng yarqin namayendisidur. uning menbe kodi hemmeylen’ge ichiwitilgen bolop her bir abont xalighanche ishliteleydu,özgerteleydu we tarqitalaydu.

linuks(Linux) tilghan ilinsa uning yaratquchisi bolghan filandiyelik linas torwalds (Linus Torvalds) tilgha ilindighan bolup, 1991 -yili eyni waqtta xilisnki unwiristida (niversity of Helsinki) oquwatqan linas torwaldis meshghulat sistimisgha qiziqishqa bashlighan bolup, eyni waqtta zamaniwiy meshghulat sistimisni herketlendurüsh iqtidarigha ige bolghan intl 80386 merkizi bir terep qilighuch (CPU) ornitilghan 32 bitliq PC/AT Shexisler kompoytiri meydan’gha kelgen . linas torwaldis buni ishlitip yunikis(Unix) meshghulat sistimisni ‍shilitip sinap körmekchi bolidu, biraq soda xarektirdiki yunikis qimmet bolup, yunikisni teqlid qilghan minikis ma’aripta ishilitidighanliqi ‍üchün köpligen iqtidari kemeytilwitilgen yaki ma’aripta ishlitilishkila ruxset qilin’ghanliliqtek mesiller bolghanliqi üchün, linas torwaldisning meqsitni emelge ashurush teske toxtaydu
buning bilen linas torwalidis özining burun yasap qoyghan términalni özgertip , höjjet sistmisini yunikis bilen özlisheleydighan meshghulat sistimisni yasap chiqishqa bashlaydu. bu axirda linakis sistimisgha tereqqiy qilidu.
linas torwaldis linakis yadirosini chiishni minikis üstide ilip barghan bolup, linakisning piship yitilishigha egeship ichish ishliri biwaste linakis üstide ilip birildighan bolidu. pütkül minikisning pütkül qismi j n yu ning mehsulatliri bilen almashturuldu, heqsiz ishletkili boldighan j n yu pirojektining kodilirini ishlitish imkaniyti tixi tereqqiyat basquchida torghan linakis üchün intayin yaxshi bir purset bolidu. linas torwaldis özining soda xaraktirdiki ishlitishni chekleydighan ijazetnamisini GNU GPL gha almashtururidu.

linakis yadirosining ichilishi tarixi:
1991-yili 0.01 neshiri,kod qur sani 10,000 etirapida
1992-yili 0.96 neshiri,kod qur sani 40,000 etirapida
1994-yili 1.0.0 neshiri,kod qur sani 176,250 etirapida
1995-yili 1.2.0 neshiri,kod qur sani 310,950 etirpida
1996-yili 2.0.0 neshiri
1997-yili 2.1.0 neshiri,kod qur sani 800,000 etirapida
1999-yili 2.2.0 neshiri,kod qur sani 1,800,847
2001-yili 2.4.0 neshiri,kod qur sani 3,377,902
2003-yili 2.6.0 neshiri,kod qur sani 5,929,913
2008-yili 2.6.x neshiri,kod qur sani 10,000,000 etirapida
2011-yili 3.0 neshiri
2012-yili 3.x neshiri , kod qur sani 15,000,000

linakis a’ilisige tewe bolghan meshghulat sisitimiliri:
linakisning yadiro qismida, eng asasliq bolghan iqtidardin bashqisi bolmaydighan bolup, adettiki ishletküchilerning ishlitishige qolay bolushi üchün lazimliq bolghan yumtalarning yighidisi , qachilghuch, özige xas bolghan qoral yumtallarni qoshup tarqatqan meshghulat sistimisi tarqitilghan nusixisi dep atildighan bolup, adette linakis qachilash bolsa mushu xilidiki tarqitilghan nusxisini körsitidu.
linakisning özgertilishi we qayta tarqitilishi erkin bolup,herxli guruplar, shirketler yaki Shexisler öz aldigha tarqatsa bolidighanliqi üchün linakisning tarqitilghan köpligen nusxiliri bar.shundaq bolsimu , linaksining tarqitilshi siz oylighandek qalaymiqan emes.
töwende linaksining asasliq tarqitilghan nusxisini körsitip ötimen.

chong jehettin Debian , Slackware,RedHat
Debian bolsa pida’iylar terpidin ichilwatqan nusxisi bolup, Debian ning nizamnamisda ‍shiletküchiler bilen heqsiz yumtalni muhim qilishni wede qilighan bolup, .Debian tipidiki eng köp tarqalghan nusxsi ubuntu Ubuntu, Ubuntu dinmu köpligen tarmaq nusxiliri barliqqa keldi.

Slackware tipidiki nusxsii bolsa tarixi uzun bolghan nusixisi bolup, linakisni tixmu chüshünüp baqisi barlar körüp baqsa bolidu.

Red Hat Linux tipidiki linakis
Red Hatdigen shirket terpidin ichilip teminlen’gen nusixisi bolupRedHat linakis asasliqi karxanlargha qarita ishlep chiiqirilghan bolup heqliq , buning heqsiz nusxisi bolsa CentOS digen namda tarqitilghan nusxisi . bularning her ikklisi karxanlarning mulazimitirlirida köp ishltidighan bolup, birsi heqiliq , birsi heqsi.
Fedora bolsa RedHat shirkiti qollighan guruppa teripidin ichilwatqan nusxisi, Fedorabolsa Shexislerge qarta ishlep chiqirighan bolup, RedHat ning yingi iqtidarlirni sinash supisi disekmu bolidu.